King Lear – Grigori Kozintsev, Iosif Shapiro (1971) [Κριτική]

Ο Ληρ, βασιλιάς της Βρετάνης, γερασμένος πια, αποφασίζει να χωρίσει το βασίλειό του στις τρεις κόρες του, ανάλογα με το βάθος της αγάπης που τρέφει η κάθε μία για αυτόν. Αν και η Γκόνεριλ (παντρεμένη με τον ευγενικό Άλμπανυ) και η Ρήγκαν (σύζυγος του βίαιου Κόρνουαλ) διατυμπανίζουν υπερβολικά την αγάπη τους για αυτόν, η νεότερη Κορδήλια, περιφρονώντας τους, λέει απλά: «Δεν μπορώ στα χείλια μου/ την καρδιά μου να ανεβάσω». Θυμωμένος, ο Ληρ, την αποκληρώνει, τιμωρώντας τον Κεντ που την υπερασπίστηκε, αλλά ο βασιλιάς της Γαλλίας την παίρνει χωρίς προίκα, για βασίλισσά του. Ο Ληρ, δίνει το μερίδιό της στις αδελφές της και προτείνει να μείνει εναλλάξ μαζί τους, με την ακολουθία του των 100 ιπποτών.

Ο Έντμοντ, νόθος γιος του Γκλώστερ, υποθάλπει διαφωνίες μεταξύ του νόμιμου αδελφού του Έντγκαρ και του πατέρα τους. Ο Κεντ, μεταμφιεσμένος, επιστρέφει για να υπηρετήσει τον αφέντη του Ληρ. Η Γκόνεριλ υποδέχεται τον Ληρ με μίσος. Επικαλούμενος κατάρα πάνω της, ο Ληρ φεύγει για την Ρήγκαν. Την ίδια στιγμή η Ρήγκαν και ο Κόρνουαλ φθάνουν στο κάστρο του Γκλώστερ, ενώ ο Έντγκαρ έχει φύγει. Η Ρήγκαν αποδεικνύεται πιο σκληρή κι από την Γκόνεριλ. Πιστεύοντας ότι η τρέλα θα κυριαρχήσει, ο Ληρ φεύγει μέσα στη νυχτερινή καταιγίδα όπου τον βρίσκει ο πιστός Κεντ. Ο Γκλώστερ, αψηφώντας τον θυμό των δύο αδελφών και του Κόρνουαλ, βρίσκει καταφύγιο για αυτούς σε μια καλύβα (στην οποία βρίσκεται μεταμφιεσμένος ο Έντγκαρ) και παροτρύνει τον Κεντ να οδηγήσει τον βασιλιά, που βρίσκεται σε κίνδυνο, στο Ντόβερ.

Επιστρέφοντας στο κάστρο του, ο Γκλώστερ υβρίζεται και βάναυσα τυφλώνεται από τον Κόρνουαλ (η όραση και η τύφλωση είναι δύο θέματα του έργου), ο οποίος δολοφονείται από έναν υπηρέτη. Ο Έντγκαρ, ακόμη μεταμφιεσμένος και άγνωστος στον τυφλό πατέρα του, ξεκινάει μαζί του για το Ντόβερ. Υπάρχει μια παράξενη συνάντηση μεταξύ του τρελού Βασιλιά και του τυφλού άντρα. Λίγο αργότερα, η Κορδήλια, που έχει επιστρέφει από την Γαλλία, ξανασυνδέεται με τον Ληρ. Σε μια μάχη την οποία χάνουν οι Γαλλικές δυνάμεις, αιχμαλωτίζονται και στέλνονται στη φυλακή όπου με τις οδηγίες του Έντμοντ πρόκειται να δολοφονηθούν.

Αλλά ο Έντμοντ – που έχει εξαπατήσει και την Γκόνεριλ και τη Ρήγκαν – σκοτώνεται από τον Έντγκαρ (ως ανώνυμος ιππότης) σε μονομαχία. Η Γκόνεριλ δηλητηριάζει τη Ρήγκαν και μετά μαχαιρώνεται. Την Κορδήλια την κρεμάσανε στη φυλακή. Ο Ληρ την παίρνει «νεκρή στην αγκαλιά του» και μέσα σε λίγα λεπτά πεθαίνει κι αυτός. «Το θαύμα είναι πως άντεξε τόσον καιρό/ζούσε καταχρηστικά». Με την επιθυμία του Άλμπανυ, ο Έντγκαρ θα αναλάβει να κυβερνήσει το βασίλειο, αλλά ο Κεντ θα ακολουθήσει τον Ληρ: «με καλεί ο αφέντης μου… και δεν πρέπει να πω όχι».

Το αριστουργηματικό δράμα του Σαίξπηρ σε μια κορυφαία κινηματογραφική μεταφορά. Ο «Βασιλιάς Ληρ» (King Lear), μαζί με τον «Αμλετ» και τον «Δον Κιχώτη» αποτελούν την τελευταία τριλογία του Γκριγκόρι Κόζιντσεφ. Μία ταινία που διακρίνεται για τη βαθιά της πίστη στις αρχές του ουμανισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και τον ασυμβίβαστο αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή δεσποτισμού. Πρωταγωνιστεί, ο βραβευμένος από τη Σοβιετική Ένωση, Εσθονός ηθοποιός Jüri Järvet, ενώ τη μουσική υπογράφει ο Σοστακόβιτς.

Θεωρούμενη μία από τις σπουδαιότερες εκδόσεις του Σαίξπηρ που αποτυπώθηκαν ποτέ σε ταινία, η συναρπαστική έκδοση του Grigori Kozintsev του «Βασιλιά Ληρ» αναδεικνύει τη σπουδαία ερμηνεία του πρωταγωνιστή του, Jüri Järvet, αλλά κι ένα, ιδιαίτερο καστ ηθοποιών της Βαλτικής.

Από τη μεγάλη είσοδο του Ληρ που επιθυμεί να διαιρέσει το βασίλειό του, μέχρι το τελικό λασπώδες πεδίο μάχης και το όραμα που κατατρέχει τον Ληρ να λικνίζει τη νεκρή Cordelia, παρακολουθούμε μαγεμένη την εξέλιξη της ιστορίας υπό τους ήχους, της πρωτότυπης μουσικής του Ντμίτρι Σοστακόβιτς.